انواع نقوش 1. ماهی در هم(هراتی)، 2. لچک و ترنج عباسی، 3. انواع گل فرنگ مستوفی، 4. گل وکیلی و 4. گل سرخی در فرش های قدیمی و امروز بیجار دیده می‌شوند. همچنین انواع مختلف لچک و ترنج های هندسی حتی به صورت کف ساده در قالی های قدیم بیجار نیز دیده شده است. طرح زیبای سمن بر خانم و طرح زیبای اسلیمی دهان اژدری از طرح های معروف قالی بیجار هستند. رنگ های مورد استفاده در قالیهای قدیمی و جدید بیجار، شاد و از تنوع بیشتری برخوردار هستند. انواع رنگهای لاکی، انواع آبی، نیلی، سبز و سرمه ای در قالی امروز و حتی زرد و طلایی در فرشهای قدیم این منطقه دیده می شوند.
سفارشپشم و نخ پنبه تنها مواد مورد استفاده به عنوان پرز فرش و تار و پود در قالیهای امروز بیجار هستند. بطور بسیار محدود در فرشهای قدیمی آن از ابریشم استفاده شده است. اما امروزه کاربرد آن رواج ندارد.
ابعاد فرش بیجار به ویژه در سالهای اخیر عموما 6 و 9 مترمربعی است. اما در سالهای گذشته و فرشهای قدیمی ابعاد کوچکتر نیز دیده می شود. خاصه ابعاد پرده ای و قالیچه‌های دو ذرع.
ناحیه قالی بافی بیجار مشتمل است بر شهر بیجار و 40 روستایی که در شعاع 30 میلی آن قرار گرفته است .
در نخستین سال های بین دو جنگ جهانی بهندرت قالی در این ناحیه بافته می شد . سپس در اواسط قرن بیستم این صنعت به تدریج احیاء شد تادر سال 1938 که در حدود 1000 دستگاه بافندگی دراین ناحیه مشغول کار بود و فراورده سالانه آن به هزار تخته می رسید .
سپس جنگ جهانی دوم آغاز شد . سانحه جنگ در اغلب مراکز قالیبافی اثر زیانبخش نداشت زیرا تقاضا برای فراورده در پایتخت رو به افزایش بود . متاسفانه بیجار از این تقاضا سودی نبرد چه قالی های سنگین و زمخت و درشت بافت آن مورد پسند تازه به دوران رسیده های پایتخت واقع نمی شد . بار دیگر میزان قالی بافی در بیجار به مقدار زیادی تنزل یافت .
در سال 1948 هنگامی که از همدان به بیجار رفتم انتظار داشتم ( با وجود مصابئی که بر این شهر وارد آمده بود ) علائمی از آغاز فعالیت مجدد در این زمینه مشاهده نمایم . مثلاً در بیجار و روستا های اطراف آن دستگاه های بافندگی که به کار اشتغال دارند نظر مرا جلب کند ولی مایوس شدم , چه درتمام شهر فقط یک تخته قالی بر دار دیدم . وضع روستا ها نیز بهتر از شهر نبود . کل میزان فراورده این ناحیه نیز به زحمت به 20 تخته در ماه می رسید
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
.
با همان مسئله ای که در شهر سنندج برخورد کرده بودم در شهر بیجار نیز برخورد کردم و آن این بود که چرا قالیبافان سنت دیرین خود, یعنی بافتن قالیچه های کوچک عشایری را , رها کرده و در شهر بیجار و روستا های اطراف آن به تهیه قالی هایی مشغول شده اند که از لحاظ بافت منحصر به فرد است .
از بین پاسخ های گوناگون و جالبی که در مقابل تحقیقات و بازجوئی های خود شنیدم این فرضیه مناسبتر از همه بود و به نظر می آمد که پاسخ صحیح همین باشد :
در قرن گذشته روسا و خوانین مشرق کردستان کرد نبودند بلکه ترک بودند , به طوری که عده ای از آنها تا امروز نیز ترک هستند . اغلب قبایل ترک به عکس اکثر قبایل ایرانی قالی های خود را مثل قالیهای بیجار دو پوده می بافند . در بین این قبایل ترک ناحیه هریس و تبریز , قشقائیها فارس و بعضی از ایالات افشار را در کرمان می توان نام برد . احتمال بسیار دارد که خوانین ترک ( شاید عده ای از افراد خاندان افشار که هنوز در شمال بیجار مالک چندین روستا هستند و از لحاظ تاریخی با افشار های کرمان مربوطند ). برای قصور خود به قالیهای بزرگ و محکم نیاز داشتند , حال چگونه می توانستند چنین فرش هایی تهیه کنند ؟
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
بدیهی است : دستور دادند آنها را به همان شیوه عشایری و با با همان گره ترکی و دو پوده پشمی تهیه کنند . یعنی به همان شیوه ای که قالی یوشاک تا به امروز بافته می شود . در واقع قالی بیجار می تواند یکی از خویشاوندان دور قالی یوشاک ترکیه باشد . چنانچه این فرضیه درست باشد بقیه نیز درست خواهد بود , به این معنی که چون پشم ( به عکس نخ ) ماده ای است که حالت ارتجاعی دارد برای به دست آوردن فرشی که مثلاً در هر اینچ 12×12 گره داشته باشد پود های پشمی را باید با شدت کوبید که در تنیجه قالی های خشن و فشرده به دست می آید , یعنی همان ویژگی هایی که در قالی بیجار دیده می شود .
شانه زدن پود های پشمی کار دشواری بود, بدین جهت قالی بافان بیجار علاوه بر شانه سنگین که از آهن و چوب ساخته شده بود ناگزیر ابزار مخصوص دیگری برای این منظور تهیه کردند و آن شئی شبیه یک پنجه آهنی است که 12 اینچ طول دارد . قالیبافان این پنجه را در فواصل نزدیک محکم روی پود ها می زنند تا در هر اینچ تعداد کافی از ردیف های گره به دست آید که البته کاری خسته کننده ولی در عین حال ضروری است .
قالیبافی در ناحیه بیجار یک حرفه روستایی است . هیچ نوع کارگاه سازمان یافته قالیبافی در شهر و یا روستا های آن یافت نمی شود . دستگاه های بافندگی قدیمی و بدوی است . اغلب تیر های این دستگاه ها خمیده و ناصاف است . علت کجی قالی های بیجار تا حدی همین است . ولی تنها دلیل عدم توازن و تقارن در قالی های بیجار این نیست , بلکه به کاربردن پشم برای تار قالی علت عمده به شمار می رود . چون پشم حالت فنری دارد و کشیدن آن بر دار به طور یکنواخت دشوار است , و چنانچه کشش تارها یکنواخت نباشد قالی کج از آب در می آید .
بنابر مطالبی که ذکر شد هنگامی که شنیدم قالی بافان بیجار برای تار به جای پشم از نخ استفاده می کنند خوشوقت شدم . چه برای این منظور نخ خیلی بهتر از پشم است و ضمناً هیچ گونه تغییری در ظاهر ویا در طرز به کار بردن آن نمی دهد . از نخ برای پود تازک نیز استفاده می کنند و این نیز نوعی پیشرفت محسوب می شود . زیرا برای پود ضخیم هنوز پشم به کار می برند, یعنی همان گونه که باید باشد , و اگر در این مورد نیز از نخ استفاده کنند ماهیت و چگونگی قالی بیجار به کلی تغییر خواهد کرد .
در ساختمان و بافت قالی تحولات دیگری نیز پدید آمده است . بیست و پنج سال قبل که برای نخستیم بار از بیجار دیدن کردم ضخامت پود پشمی که به کار می بردند به اندازه یک مداد سربی بود قالیبافان نیرومند باچنگال های 12 اینچی و شانه های سنگین با شدت بر روی آن می کوبیدند و در نتیجه قالی به قدری فشرده و محکم می گردید که آگر آن را تا می کردند بدون شک پود ها ترک بر میداشت . بنابراین اکنون که پود های نازک تری به کار می برند در این زمینه نوعی پیشرفت محسوب می شود . قالی قدیم بیجار بیش از اندازه فشرده بود .
تعداد طرح هایی که در قالی بیجار به کار می رفت همیشه معدود بود و معمولاً از طرح های گردان استفاده می کردند . طراحا حرفهای , که در شهر هایی مثل تبریز و کاشان و مخصوصاً کرمان افراد محترم به شمار می روند . در بیجار وجود ندارند هر چند گاه یکبار , یکی از مردم محل بهخاطر کسب شهرت طرح جدیدی تهیه می کرد , ولی بدوناستثناء این طرح ها همیشه نامرغوب بود .
سابقاً طرح ها با روستاهای خاصی بستگی و ارتباط داشت و هنگامی که مثلاً طرحی در یک روستا متداول می شد مردم آن فقط از همان یک طرح استفاده می کردند . برای آشنا ساختن روستائیان با طرح جدید ابتدا قسمتی را که باید تکرار شود بر روی تکه ای قالی به اندازه یک پادری که به آن (( واگیره )) می گفتند می بافتند و آن را در اختیار قالیبافان می گذاشتند تا از آن به عنوان الگو استفاده کند. با این روش بازرگانان می توانستند طرح های بهتر را در اندک مدتی رواج دهند . استفاده از روش جدیدتر , یعنی نمایاندن طرح بر روی کاغذ شطرنجی توزیع آن را ساده تر و آسانتر کرده است .
با این همه , قالی های معدود و انگشت شمار زیبا یی که توسط دختران و زنان در حال حاضر در بیجار تهیه می شود، فاقد طرح ها و نقشه های متنوع و مرغوب هستند .سایت بیجار ایران www.Bijariran.com
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
شکارگاه مانند شکارگاه ترنج دار – شکارگاه دورنما - طرحهای تصویری مانند طرحهای لیلی و مجنون و طرحهای مینیاتور و داستانهای اسطوره ای -گل فرنگ مانند گل فرنگ مستوفی، گل فرنگ طره دار، گل فرنگ لچک ترنج دار، دسته گل، گل فرنگ و اسلیمی (پیچی)، گل و بلبل و گلدانی،طرح خرچنگی - طرح بندی مانند بندی خاتم شیرازی ، بندی گل فرنگ ،مینا خانی، دار و- گل مانند ربعی دار و گل ، مستوفی دار و گل شاه عباسی مانند شاه عباسی افشان ،لچک ترنج دار ،کف ساده- اسلیمی مانند اسلیمی گل فرنگ ، اسلیمی هندسی یا سرداری ، دهن اژدری - درختی مانند درختی بید مجنون ، درختی گل و بلبل ، درختی دورنما ، درختی گلدانی ، درختی ترمه- ماهی درهم مانند ماهی بیجار ،ماهی سنه ، ماهی افشار ، ماهی میرک ، ماهی زبیده ، ماهی حسن تیمور ، سگ ماهی ، ماهی زنبوری ، ماهی ریز- طرحهای هندسی مانند سمن بر خانم ، اسلیمی شکسته ، خاتم شیرازی .
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
رنگ بندی :
همانگونه که ذکر شد، یکی از مشخصه های قالی بیجار یا گروس، رنگهای بکار رفته در آن است. تضاد جسورانه بین رنگهای به کار رفته، زیبائی این قالیها را دو چندان می کند. رنگهای ناب و شادی که بافنده کرد برای قالیهایش انتخاب می کند. بیانگر طبیعت سرد وحشی و در عین حال رنگارنگ کردستان است در قالی های گروس به کار بردن رنگهای شاد و تند مانند قرمز و رنگهای متمایل به آن بویژه رنگهای: چهره ای (یک اصطلاح محلی برای رنگ صورتی پررنگ) و صورتی و پوست پیازی، مشکی، سفید، حنایی و انواع سبزها در زمینه های سرمه ای و سفید و قرمز زیاد به چشم می خورد. بکار بردن رنگهای سبز و سفید و پیازی و کاهی بر زمینه لاکی شادابی دیگری بر فرشهای گروس می دهد و نقشها را در دید واضح و روشن و برجسته
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
می نمایاند. این جسارت را در کاربرد نوعی از رنگ زرد می توان دید که خاص بیجار است و حتی در قالیهای کف ساده که متن آنها ساده و خلوت میباشد به کار میرفته است. در فرشهای بیجار مانند بافته های برخی از مناطق غربی ایران گاهی کیفیت دو رنگی (رگه) نیز دیده می شود. تعداد رنگها در قالی بیجار از 27 رنگ تجاوز نمی کند و رنگهای قرمز و سفید و سرمه ای بیش از دیگر رنگها به کار میرود و رنگهای تند و تیز آبی
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
نیز به چشم می خورد.
از مهمترین رشته های صنایع دستی ، صنایع بافتنی است که در درجه اول اهمیت قرار دارد و انواع مهم آن شامل: قالی ، قالیچه ، سجاده ، گلیم ، جاجیم ، نمد ، پلاس ، توری (رشکه) ، طناب ، دستکش ، جوراب، شب کلاه و کیسه حمام (که مرکز تهیه آن دهستان پیرتاج و شهر حسن آباد یاسوکند ) است.مرغوب ترین نوع سجاده ، گلیم و نمد در این منطقه تهیه می شود.در میان تولیدات صنایع دستی ، قالی و قالیچه بیجار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فرش های صادراتی بیجار از نظر کیفیت بافت مخصوصا استحکام و طول عمرکم نظیر است.
سفارش سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
ویژگی شاخص فرش بیجار ساختار متراکم این قالی هاست. بافت آنها به گونه ایست که نمی توان آنها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش ، این گونه فرش ها را (( لول )) می نامیدند . این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش های بیجار است . برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است ، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک ، وارد بافت فرش می کنند . این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می شود. با کوبیده شدن گره های فرش توسط شانه آهنی ، بافت فرش بسیار محکم ترمی شود.
نقش فرش های این منطقه بیشتر شامل طرح های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن دارای خطوط ملایم تر و نقش مایه های طبیعی تری است . در این طرح ها ، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش هایی که تحت تاثیر مدل های روستایی و قبیله ای است، دیده می شوند .
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
اعتمادالسلطنه در خاطراتش از فرش بیجار که به عنوان شیئی نفیس از طرف حاکمان به دربار شاهان اهداء می شد چنین یاد می کند :
" امروز به خانه ی مجتهد تبریز رفتیم . مجتهد را در کمال غرور و نخوت دیدم که از دولت و سلطنت و ولیعهد و صدارت از همه بد می گفت ، قدری آنجا نشسته بعد به خانه ی شیخ فضل الله نوری رفتم. شیخ آدم خوش ظاهری است و خوشگل هم هست! به علاوه با علم و محاوره است ، مجلس درسش بود. قهوه ای آنجا خورده مراجعت به خانه شد.پریروز که در حضور همایون بودم قالیچه ای از گروس امیر نظام برای شاه پیشکش فرستاده بود و اسم شاه در آن قالیچه بافته شده بود.آن قالیچه را زیر پا انداخته بودند. من فی الواقع خوشم نشد که اسم ولی نعمتم در زیر پا بماند. عرض کردم که قالیچه را بردارند و روی نیم تخت بیندازند و همین کار هم کردند.این عرض من بسیار پسندیده شد."
فرش بیجار سراسر دنیا عرضه شده و از آن به عنوان فرش پولادین نیز یاد می کنند و این به خاطر مقاومت و نوع بافت ویژه این منطقه است که به آن استحکام خاصی می بخشد و آن را از این جهت از سایر مناطق متمایز می گرداند.
اخیراً شهرهای اطراف اقدام به بافت نقشه های اصیل و شناخته شده ی این منطقه کرده اند که از نظر مقاومت با فرش بیجار قابل مقایسه نمی باشد.
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
قالی های حسینیه
از موقوفات امیر تومان (حاج علیرضا خان) که فرش هایی فوق العاده و بسیار ارزشمند و تاریخی هستند.تعداد این فرش ها چهار قطعه به نام های میان فرش، کناره،کله گی معروفند و در حاشیه یکی از آنها این جمله آمده است: وقف مجالس آل عبا نمود غلام شاه ولایت علیرضا . و تاریخ بافت هم دارد.و در کناره ی دیگری نوشته ی آنرا بریده اند تا به فروش برسانند ولی این توطئه به همت افرادی عقیم گشته است.
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌هاست. بافت آنها به گونه‌ایست که نمی‌توان آنها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند. این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرشهای بیجار است. برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند. این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir
می‌شود. با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود. نقش فرشهای این منطقه بیشتر شامل طرحهای منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است. در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند. این قالیچه‌ها که از جذابیت و گیرایی خاص برخوردارند، بافتی ظریف دارند و اصالت و سادگی در طرح و رنگ آنها مشهود است.
سفارش
سفارش
0098-938-433-0138
softazir@gmail.com
azcarpet.ir